De productie van soja kan grote schade aan het milieu toebrengen. Een keurmerk moet zorgen voor duurzame soja. Maar de criteria van dat label liggen onder vuur. Esther Leiva, soja-boerin in Paraguay reisde begin juni door Europa. Door grootschalige soja-teelt is in haar land sprake van ontbossing, worden te veel bestrijdingsmiddelen gebruikt en komen kleine boeren vaak in de verdrukking. Leiva was op bezoek omdat een belangrijk deel van de soja van haar continent naar Europa wordt verscheept.
Tegelijk met haar bezoek werd in Rotterdam de eerste verantwoord geproduceerde soja verhandeld. Het Initiatief Duurzame Soja kocht 85.000 ton. Achter dit initiatief zitten bedrijven als Ahold en zuivelcoöperatie Friesland Campina, maar ook de veevoerindustrie. De soja werd gekocht van de Braziliaanse teler Grupo André Maggi. Die voldoet sinds kort aan de criteria die via een rondetafelconferentie met producenten, de verwerkende industrie en maatschappelijke organisaties zijn opgesteld. Wie een certificaat wil van de Round Table on Responsible Soy (RTRS) moet landrechten van kleine boeren respecteren, mag geen soja verbouwen op grond die voor mei 2009 nog oerbos was en moet een plan hebben om het gebruik van bestrijdingsmiddelen ieder jaar te verminderen. Als steeds meer boeren volgens deze criteria gaan werken, hoopt RTRS de problemen waar Esther Leiva mee zit flink terug te dringen.
Maar de organisatie van verantwoorde soja krijgt kritiek. "Ontbossing wordt niet duidelijk uitgesloten", zegt Klaas Breunissen van Milieudefensie. "Bovendien kan ook genetisch gemodificeerde soja een RTRS-label krijgen. Bij dit type soja wordt volop met bestrijdingsmiddelen gespoten, omwonenden hebben daar last van en het water raakt vervuild. Dat kan ik niet verantwoord noemen. De criteria voor verantwoorde soja moeten nog beter worden."
De discussie over hoe soja op een goede manier kan worden geteeld wordt steeds belangrijker omdat het gebruik sterk toeneemt. Soja is geweldige voeding, zowel voor mens als dier. In 60 procent van de producten in de supermarkt is soja verwerkt, variërend van sojameel in koek tot sojaolie in zeep. Maar vooral vlees en zuivel heeft een directe relatie met soja: als de olie uit de sojaboon is gehaald wordt het restant, het schroot, tachtig procent van de soja, gebruikt voor diervoer.
De Nederlandse industrie is sterk vertegenwoordigd aan de ronde tafel voor verantwoorde soja. Bedrijven als Unilever en Friesland Campina willen in 2015 alleen nog maar verantwoorde soja kopen. Wereldwijd wordt er 200 miljoen ton geproduceerd. De RTRS-organisatie hoopt dat eind dit jaar 500.000 ton als verantwoord is aan te wijzen. Nederland importeert jaarlijks 9 miljoen ton en daarvan wordt ongeveer 7 miljoen weer geëxporteerd naar buurlanden.
Aan het overleg over duurzame soja nemen ook de maatschappelijke organisaties Solidaridad en het Wereld Natuur Fonds deel. "Dat wij aan tafel zitten met de grote bedrijven is een meerwaarde", zegt Gert van der Bijl van Solidaridad. "De productie is de afgelopen jaren sterk toegenomen en zal in de toekomst ook groeien; doe dat zo verantwoord mogelijk. Afnemers, zoals Ahold, die contact hebben met consumenten, gebruiken hun marktmacht en zetten de telers onder druk om met zo weinig mogelijk milieuschade soja te leveren. Door met deze partijen aan tafel zitten en afspraken te maken, hebben wij invloed."
"Wij proberen de term 'duurzaam' te vermijden. Liever hebben wij het over 'verantwoord' om aan te geven dat het een proces is. Niet alle problemen van de productie van soja zijn opgelost. Dit is een eerste stap. Er zijn nog heel veel boeren die niet weten hoe hun teelt het bos en het milieu schade toebrengt. Die moeten worden geïnformeerd over de mogelijkheden van de RTRS-criteria. Voorlopig is het al een hele kluif om ervoor te zorgen dat alle telers en afnemers van soja meedoen en dat de RTRS-criteria de standaard wordt. Maar jaarlijks vergaderen wij met de deelnemers aan de Ronde Tafel en steeds komen de criteria aan de orde. Telers zullen hier en daar de scherpe randjes eraf willen halen en maatschappelijke organisaties zoals het Wereld Natuur Fonds of Solidaridad proberen de lat iedere keer een beetje hoger te leggen."
Als alle soja voldoet aan de RTRS wordt er geen oerbos meer gekapt, zegt Van der Bijl.
"RTRS eist dat soja niet geteeld mag worden op grond waar voor mei 2009 oerbos stond. Daarmee is de belangrijkste natuur beschermd. Daar bovenop geldt dat uitbreiding alleen is toegestaan als dat niet ten koste gaat van vegetatie met belangrijke natuurwaarden of sociaal-culturele waarden. Daarom brengt RTRS nu in kaart waar natuur beschermd moet worden en waar uitbreiding van landbouw mogelijk is, want je weet dat de vraag naar soja groeit."
Volgens Breunissen wordt soja vaak verbouwd op land waar eerder iets anders is geteeld of waar vee is gehouden. Sojaboeren kopen deze grond op en kleine boeren worden op die manier verdreven. Die moeten weer ergens anders terecht en kappen daarvoor bos. Op die manier draagt soja indirect bij aan ontbossing, meent hij.
"Wij vinden dat echte duurzaamheid bereikt kan worden door soja uit andere werelddelen te vervangen door in Europa geteelde gewassen. Op die manier is heel goed veevoer te produceren en is het niet meer nodig om in Zuid-Amerika de natuur aan te tasten en de grond uit te putten. Er is niets op tegen om zolang er nog onvoldoende Europese productie is de manier van werken in onder meer Brazilië en Argentinië te verbeteren. Maar doe dat dan wel met strenge criteria. Wat er nu ligt is te zwak."
Het alternatief is volgens Milieudefensie het telen van gewassen in Europa die net als soja veel eiwitten bevatten. Breunissen: "Ik ben daarover optimistischer dan Solidaridad. Ik denk dat er heel veel mogelijk is met het telen van gewassen in Europa als bedrijven en de politiek de noodzaak zien. Peulvruchten en erwten kunnen als vervanger dienen. Maar door de import van soja is de productie daarvan achtergebleven."
Gert van der Bijl van Solidaridad kent deze argumenten van Milieudefensie: "Wij praten met andere maatschappelijke organisaties over soja. Wij vinden ook dat er meer alternatieven in Europa beschikbaar moeten komen en dat minder vlees eten van belang is. Maar Europese teelt is niet altijd milieuvriendelijker. En het is niet reëel om te veronderstellen dat wij in Europa genoeg hebben aan locale productie van eiwitten. Daarom is het ook nodig de sojaproductie in andere delen van de wereld duurzamer te maken. In Europa wordt al veel gedaan aan het stimuleren van de teelt van alternatieve eiwitten maar dat zal voorlopig de import van soja niet kunnen vervangen. Soja is zeer efficiënt en groeit het best onder de omstandigheden in landen als Brazilië en Argentinië."
"In Brazilië komt ongeveer 15 procent van de sojaproductie van gezinsbedrijven, met minder dan 100 hectare. In Paraguay gaat het over ongeveer hetzelfde percentage. In Argentinië wordt ongeveer 10 procent geproduceerd door kleinschalige ondernemingen, en de rest komt vaak van zeer grote bedrijven met duizenden hectares. De inspanningen van Solidaridad moeten ertoe leiden dat zowel grote als kleine boeren kunnen voldoen aan criteria voor verantwoorde soja. Daarnaast helpen wij boeren om hun productiewijze te verbeteren. In Latijns-Amerika is nauwelijks een hogere opbrengst te bereiken, kleine en grote boeren zitten op hetzelfde niveau, maar door op een andere manier te werken gebruiken boeren bijvoorbeeld minder bestrijdingsmiddelen en besparen geld. In India en China telen miljoenen boeren soja op bedrijven van gemiddeld één hectare. In India is nog veel te verbeteren aan de opbrengst. Daar zijn wij bezig met meer dan 20.000 boeren. Door voorlichting over landbouw hebben zij nu in één jaar zeker 20 procent meer soja en dus een beter inkomen."
Ook genetisch gemodificeerde soja kan aanspraak maken op het RTRS-label.
Wereldwijd is 75 procent van de soja genetisch gemodificeerd. Uit onderzoek van mei van dit jaar, uitgevoerd door onder meer de Wageningen Universiteit, blijkt dat het voor duurzaamheid niet uitmaakt of soja genetisch gemodificeerd is. Boeren met gentech-soja gebruiken niet meer schadelijke bestrijdingsmiddelen dan boeren die gewone soja verbouwen. Verschillen in gevolgen voor biodiversiteit hebben de onderzoekers niet gevonden. De kans bestaat zelfs dat op gekapt oerbos vaker niet-gentech soja staat dan gentech soja: "In de streken die grenzen aan de Amazone regenwouden, worden voornamelijk conventionele sojarassen verbouwd."
Van der Bijl: "Ook de uitbreiding van boeren met niet-genetisch gemodificeerde soja leidt vaak tot ontbossing en zij gebruiken ook bestrijdingsmiddelen. Waarmee ik niet wil zeggen dat genetisch modificeren goed is. Onder druk van onder meer het Wereld Natuur Fonds en Solidaridad is er een apart RTRS-label voor niet-genetisch gemodificeerde soja. Zowel voor de genetisch gemodificeerde soja als voor de niet-genetisch gemodificeerde soja is het van belang om de manier van produceren aan te passen. RTRS is van begin af aan opgezet om mainstream te worden. Als wij ons alleen maar richten op niet-genetisch gemodificeerde soja bereiken wij slechts 25 procent van de telers."
Eiwit-gewassen
"Soja bestaat voor 46 procent uit eiwitten en heeft een gunstige aminozuursamenstelling. Die zijn ook terug te vinden in erwten en bonen, maar met een lager gehalte en een andere kwaliteit", zegt Ad Hectors, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Diervoerfabrikanten (Nevedi). In Brazilië, Argentinië en de VS waar het grootste deel van de soja vandaan komt is de productie de afgelopen tien jaar met meer dan 50 procent gestegen. "Wereldwijd is sprake van een flinke stijging van de vraag naar soja, met name omdat in Azië steeds meer vlees wordt gegeten. In Europa stagneert het gebruik van soja. Dat komt door de lichte daling van vleesconsumptie met ongeveer een procent per jaar. Soja blijft voor Europa heel belangrijk, maar tegelijkertijd willen wij als veevoerindustrie de afhankelijkheid van Latijns-Amerika verminderen en meer eiwitrijke gewassen telen in Europa."
Eiwitten zitten ook in bijproducten uit slachthuizen. Maar sinds de uitbraak van BSE in de jaren negentig is het toevoegen van diermeel aan veevoer verboden. Hectors verwacht dat het gebruik van diermeel volgend jaar weer wordt toegestaan omdat inmiddels wordt gedacht dat het veilig is als het op een goede manier wordt toegepast. Ook dat kan de vraag naar soja remmen. "Je mag voor voeding geen diermeel van runderen gebruiken. Dat komt niet terug. Je kunt wel diermeel van kippen toevoegen aan varkensvoer en andersom." Hectors vindt verder dat het experimenteren met de teelt soja en andere eiwithoudende gewassen in Europa moet toenemen. Het bedrijf waar Hectors tot januari directeur was, voerfabrikant Agrifirm, doet proeven. "Erwten, veldbonen en lupine zijn nog niet rendabel genoeg. Door rassenveredeling kan dat veranderen. Het klimaat voor soja is in West-Europa ongunstig, maar dat was het vroeger voor mais ook, terwijl dat door rasverbetering nu volop wordt geteeld. In de toekomst zal de teelt van soja in Europa toenemen."
"Er zijn dus wel mogelijkheden om Europese alternatieven te zoeken voor soja. Maar tegelijkertijd moet de productie in andere delen van de wereld verduurzamen. Over vier jaar is alle soja van Nederlandse veevoerbedrijven RTRS-gecertificeerd. In België en Duitsland zijn de bedrijven er ook mee bezig. Zelfs China, de grootste importeur, komt in beweging."
Jelle Brandsma Trouw
Geen opmerkingen:
Een reactie posten